Έτσι και αφήσεις το κουβάρι να ξετυλιχτεί απ’ τις κορφές του Παρνασσού, αυτό θα διασχίσει δρυμούς, βράχους, μονοπάτια, αρχαίους ναούς, ξωκλήσια, μυγδαλιές, ελαιώνες και θα πάρει το δρόμο προς τη θάλασσα..
Εκεί όπου ο μύθος προτιμούσε να ξετυλίγει τον δικό του πηγαιμό προς το ιερό βουνό.
Το βουνό πάνω απ’ το Κρισσαίο Πεδίο με το Ιερό των Δελφών που έγινε ο «Ομφαλός της Γης» και που τόσοι διάβηκαν για να ακούσουν έναν χρησμό, να πάρουν ένα σημάδι για τη ζωή τους.
Το κουβάρι αυτό δεν έχει σταματήσει να ξετυλίγεται μέχρι σήμερα. Ο χρόνος μπορεί να έχει επέμβει με τον δικό του τρόπο, αλλά το μόνο που έχει καταφέρει είναι να σμιλεύσει την ομορφιά της φύσης σε κάθε του πέρασμα.
Την φύση που παίρνει αγκαλιά την ιστορία και μαζί τριγυρνούν στα μέρη που έζησαν πολλά και που τους διηγούνται ακόμα και σήμερα πολλά περισσότερα..
Ιστορία
Στους πρόποδες του Παρνασσού, στο υποβλητικό φυσικό τοπίο που σχηματίζεται ανάμεσα σε δύο θεόρατους βράχους, τις Φαιδριάδες, βρίσκεται το πανελλήνιο ιερό των Δελφών και το πιο ξακουστό μαντείο της αρχαίας Ελλάδας. Οι Δελφοί ήταν ο ομφαλός της γης, όπου, σύμφωνα με τη μυθολογία, συναντήθηκαν οι δύο αετοί που έστειλε ο Δίας από τα άκρα του σύμπαντος για να βρει το κέντρο του κόσμου, και για πολλούς αιώνες αποτελούσαν το πνευματικό και θρησκευτικό κέντρο και το σύμβολο της ενότητας του αρχαίου ελληνισμού.
Η ιστορία των Δελφών χάνεται στην προϊστορία και στους μύθους των αρχαίων Ελλήνων. Σύμφωνα με την παράδοση, εδώ αρχικά υπήρχε ιερό αφιερωμένο στη γυναικεία θεότητα της Γης, και φύλακάς του ήταν ο φοβερός δράκοντας Πύθων. Ο Απόλλωνας σκότωσε τον Πύθωνα και το δικό του ιερό ιδρύθηκε από Κρήτες που έφθασαν στην Κίρρα, το επίνειο των Δελφών, με τη συνοδεία του θεού, μεταμορφωμένου σε δελφίνι. Ο μύθος αυτός σχετικά με την κυριαρχία του Απόλλωνα επιβίωσε σε εορταστικές αναπαραστάσεις που γίνονταν στους Δελφούς, τα Σεπτήρια, τα Δελφίνια, τα Θαργήλεια, τα Θεοφάνεια, και, βέβαια, τα περίφημα Πύθια, που τελούνταν για να θυμίζουν τη νίκη του θεού εναντίον του Πύθωνα και περιελάμβαναν μουσικούς διαγωνισμούς και γυμνικούς αγώνες.
Τα παλαιότερα ευρήματα στην περιοχή των Δελφών χρονολογούνται στη νεολιθική εποχή (4000 π.Χ.) και προέρχονται από το Κωρύκειο Άντρο, σπήλαιο στον Παρνασσό, όπου τελούνταν οι πρώτες λατρείες. Εντός των ορίων του ιερού βρέθηκαν κατάλοιπα μυκηναϊκού οικισμού και νεκροταφείου. Τα ίχνη κατοίκησης είναι ελάχιστα και πολύ αποσπασματικά μέχρι τον 8ο αι. π.Χ., περίοδο κατά την οποία επικράτησε οριστικά η λατρεία του Απόλλωνα και άρχισε η ανάπτυξη του ιερού και του μαντείου. Προς το τέλος του 7ου αι. π.Χ. οικοδομήθηκαν οι πρώτοι λίθινοι ναοί, αφιερωμένοι ο ένας στον Απόλλωνα και ο άλλος στην Αθηνά, που επίσης λατρευόταν επίσημα, με την επωνυμία «Προναία› ή «Προνοία› και είχε δικό της τέμενος. Σύμφωνα με φιλολογικές μαρτυρίες και αρχαιολογικά ευρήματα, στους Δελφούς λατρεύονταν, ακόμη, η Άρτεμις, ο Ποσειδώνας, ο Διόνυσος, ο Ερμής, ο Ζευς Πολιεύς, η Υγεία και η Ειλείθυια.
Με το ιερό συνδέεται ο θεσμός της αμφικτυονίας, της ομοσπονδίας από δώδεκα φυλές της Θεσσαλίας και της Στερεάς, που αποτελούσε αρχικά θρησκευτική ένωση, ενώ αργότερα απέκτησε και πολιτική σημασία. Η δελφική αμφικτυονία είχε τον έλεγχο της περιουσίας και λειτουργίας του ιερού, αφού όριζε τους ιερείς και τους άλλους αξιωματούχους, εκλέγοντάς τους πάντα από κατοίκους των Δελφών. Υπό την προστασία και τη διοίκησή της τον 6ο αι. π.Χ. το ιερό εδραίωσε την αυτονομία του έναντι των διεκδικητών του (Α΄ Ιερός πόλεμος), αύξησε την πανελλήνια θρησκευτική και πολιτική επιρροή του, μεγάλωσε σε έκταση και αναδιοργάνωσε τα Πύθια, τους δεύτερους σε σημασία πανελλήνιους αγώνες μετά τους Ολυμπιακούς, που τελούνταν κάθε τέσσερα χρόνια.
Η περίοδος από τον 6ο έως τον 4ο αι. π.Χ. συμπίπτει με τη μεγάλη ακμή του δελφικού μαντείου. Οι χρησμοί του, που θεωρούνταν οι πιο αξιόπιστοι, εκφράζονταν από την Πυθία, ιέρεια του μαντείου, και ερμηνεύονταν από τους ιερείς του Απόλλωνα. Πόλεις, ηγεμόνες και απλοί άνθρωποι έσπευδαν να συμβουλευθούν το θεό και εξέφραζαν την ευγνωμοσύνη τους με λαμπρά αναθήματα, που σταδιακά κατέκλυσαν το ιερό. Η φήμη του μαντείου έφθασε στα πέρατα του κόσμου και η έναρξη της λειτουργίας του χανόταν στα βάθη της αρχαιότητας και του μύθου.
Πιστεύεται ότι το δελφικό μαντείο διατύπωσε καθοριστικές προβλέψεις σχετικά με τον κατακλυσμό του Δευκαλίωνα, την Αργοναυτική εκστρατεία και τον Τρωικό πόλεμο, ενώ βεβαιωμένος είναι ο σπουδαίος ρόλος της γνωμοδότησής του στην ίδρυση των ελληνικών αποικιών. Ακριβώς, όμως, το γόητρο και η ισχύς των Δελφών προκάλεσαν δύο ακόμη Ιερούς Πολέμους, στα μέσα του 5ου και στα μέσα του 4ου αι. π.Χ. Κατά τον 3ο αι. π.Χ. μία νέα πολιτική και στρατιωτική δύναμη εμφανίζεται στο προσκήνιο, οι Αιτωλοί, που εκφράζουν τη δυναμική τους παρουσία στο ιερό με διάφορα αναθήματα. Κατά την περίοδο της ρωμαϊκής κυριαρχίας (μετά το 168 π.Χ.) οι Δελφοί άλλοτε ευνοήθηκαν και άλλοτε λεηλατήθηκαν από τους αυτοκράτορες, όπως από το Σύλλα το 86 π.Χ.
Η παρακμή του μαντείου επήλθε με το φιλοσοφικό κίνημα του ορθολογισμού τον 3ο αι. π.Χ., ωστόσο, το τυπικό στη λειτουργία του έμεινε αναλλοίωτο έως το 2ο αι. μ.Χ., την εποχή του Αδριανού. Το 394 μ.Χ. δόθηκε οριστικό τέλος στη λειτουργία του μαντείου με διάταγμα του βυζαντινού αυτοκράτορα Θεοδοσίου Α΄. Με την επικράτηση του Χριστιανισμού οι Δελφοί έγιναν έδρα επισκοπής, αλλά εγκαταλείφθηκαν στις αρχές του του 7ου αι. μ.Χ., εποχή επέλασης των Σλάβων. Σταδιακά το αρχαίο ιερό επιχώσθηκε και καλύφθηκε ενώ, πολύ αργότερα, πάνω στα θαμμένα ερείπιά του εγκαταστάθηκε ένα ολόκληρο χωριό, το Καστρί, που στους νεότερους χρόνους δέχθηκε τις επισκέψεις των αρχαιόφιλων περιηγητών.
Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες και αξιωματούχοι άλλοτε ευνοούν το ιερό με μεγάλες χρηματικές παροχές και άλλοτε συντελούν στη φθορά του. Αυτή την εποχή και ειδικότερα τον 2ο αι. μ.Χ., επισκέπτεται τους Δελφούς και ο περιηγητής Παυσανίας ο οποίος και μας άφησε, στο βιβλίο «ΦΩΚΙΚΑ», πολύτιμη λεπτομερή περιγραφή των όσων μνημείων είδε καθώς και των μύθων, που συνδέονται με αυτά. Η διεξοδική περιγραφή του συνέβαλε σημαντικά στην ανασύνθεση του χώρου.
Εκεί όπου ο μύθος προτιμούσε να ξετυλίγει τον δικό του πηγαιμό προς το ιερό βουνό.
Το βουνό πάνω απ’ το Κρισσαίο Πεδίο με το Ιερό των Δελφών που έγινε ο «Ομφαλός της Γης» και που τόσοι διάβηκαν για να ακούσουν έναν χρησμό, να πάρουν ένα σημάδι για τη ζωή τους.
Το κουβάρι αυτό δεν έχει σταματήσει να ξετυλίγεται μέχρι σήμερα. Ο χρόνος μπορεί να έχει επέμβει με τον δικό του τρόπο, αλλά το μόνο που έχει καταφέρει είναι να σμιλεύσει την ομορφιά της φύσης σε κάθε του πέρασμα.
Την φύση που παίρνει αγκαλιά την ιστορία και μαζί τριγυρνούν στα μέρη που έζησαν πολλά και που τους διηγούνται ακόμα και σήμερα πολλά περισσότερα..
Ιστορία
Στους πρόποδες του Παρνασσού, στο υποβλητικό φυσικό τοπίο που σχηματίζεται ανάμεσα σε δύο θεόρατους βράχους, τις Φαιδριάδες, βρίσκεται το πανελλήνιο ιερό των Δελφών και το πιο ξακουστό μαντείο της αρχαίας Ελλάδας. Οι Δελφοί ήταν ο ομφαλός της γης, όπου, σύμφωνα με τη μυθολογία, συναντήθηκαν οι δύο αετοί που έστειλε ο Δίας από τα άκρα του σύμπαντος για να βρει το κέντρο του κόσμου, και για πολλούς αιώνες αποτελούσαν το πνευματικό και θρησκευτικό κέντρο και το σύμβολο της ενότητας του αρχαίου ελληνισμού.
Η ιστορία των Δελφών χάνεται στην προϊστορία και στους μύθους των αρχαίων Ελλήνων. Σύμφωνα με την παράδοση, εδώ αρχικά υπήρχε ιερό αφιερωμένο στη γυναικεία θεότητα της Γης, και φύλακάς του ήταν ο φοβερός δράκοντας Πύθων. Ο Απόλλωνας σκότωσε τον Πύθωνα και το δικό του ιερό ιδρύθηκε από Κρήτες που έφθασαν στην Κίρρα, το επίνειο των Δελφών, με τη συνοδεία του θεού, μεταμορφωμένου σε δελφίνι. Ο μύθος αυτός σχετικά με την κυριαρχία του Απόλλωνα επιβίωσε σε εορταστικές αναπαραστάσεις που γίνονταν στους Δελφούς, τα Σεπτήρια, τα Δελφίνια, τα Θαργήλεια, τα Θεοφάνεια, και, βέβαια, τα περίφημα Πύθια, που τελούνταν για να θυμίζουν τη νίκη του θεού εναντίον του Πύθωνα και περιελάμβαναν μουσικούς διαγωνισμούς και γυμνικούς αγώνες.
Τα παλαιότερα ευρήματα στην περιοχή των Δελφών χρονολογούνται στη νεολιθική εποχή (4000 π.Χ.) και προέρχονται από το Κωρύκειο Άντρο, σπήλαιο στον Παρνασσό, όπου τελούνταν οι πρώτες λατρείες. Εντός των ορίων του ιερού βρέθηκαν κατάλοιπα μυκηναϊκού οικισμού και νεκροταφείου. Τα ίχνη κατοίκησης είναι ελάχιστα και πολύ αποσπασματικά μέχρι τον 8ο αι. π.Χ., περίοδο κατά την οποία επικράτησε οριστικά η λατρεία του Απόλλωνα και άρχισε η ανάπτυξη του ιερού και του μαντείου. Προς το τέλος του 7ου αι. π.Χ. οικοδομήθηκαν οι πρώτοι λίθινοι ναοί, αφιερωμένοι ο ένας στον Απόλλωνα και ο άλλος στην Αθηνά, που επίσης λατρευόταν επίσημα, με την επωνυμία «Προναία› ή «Προνοία› και είχε δικό της τέμενος. Σύμφωνα με φιλολογικές μαρτυρίες και αρχαιολογικά ευρήματα, στους Δελφούς λατρεύονταν, ακόμη, η Άρτεμις, ο Ποσειδώνας, ο Διόνυσος, ο Ερμής, ο Ζευς Πολιεύς, η Υγεία και η Ειλείθυια. Με το ιερό συνδέεται ο θεσμός της αμφικτυονίας, της ομοσπονδίας από δώδεκα φυλές της Θεσσαλίας και της Στερεάς, που αποτελούσε αρχικά θρησκευτική ένωση, ενώ αργότερα απέκτησε και πολιτική σημασία. Η δελφική αμφικτυονία είχε τον έλεγχο της περιουσίας και λειτουργίας του ιερού, αφού όριζε τους ιερείς και τους άλλους αξιωματούχους, εκλέγοντάς τους πάντα από κατοίκους των Δελφών. Υπό την προστασία και τη διοίκησή της τον 6ο αι. π.Χ. το ιερό εδραίωσε την αυτονομία του έναντι των διεκδικητών του (Α΄ Ιερός πόλεμος), αύξησε την πανελλήνια θρησκευτική και πολιτική επιρροή του, μεγάλωσε σε έκταση και αναδιοργάνωσε τα Πύθια, τους δεύτερους σε σημασία πανελλήνιους αγώνες μετά τους Ολυμπιακούς, που τελούνταν κάθε τέσσερα χρόνια.
Η περίοδος από τον 6ο έως τον 4ο αι. π.Χ. συμπίπτει με τη μεγάλη ακμή του δελφικού μαντείου. Οι χρησμοί του, που θεωρούνταν οι πιο αξιόπιστοι, εκφράζονταν από την Πυθία, ιέρεια του μαντείου, και ερμηνεύονταν από τους ιερείς του Απόλλωνα. Πόλεις, ηγεμόνες και απλοί άνθρωποι έσπευδαν να συμβουλευθούν το θεό και εξέφραζαν την ευγνωμοσύνη τους με λαμπρά αναθήματα, που σταδιακά κατέκλυσαν το ιερό. Η φήμη του μαντείου έφθασε στα πέρατα του κόσμου και η έναρξη της λειτουργίας του χανόταν στα βάθη της αρχαιότητας και του μύθου.
Πιστεύεται ότι το δελφικό μαντείο διατύπωσε καθοριστικές προβλέψεις σχετικά με τον κατακλυσμό του Δευκαλίωνα, την Αργοναυτική εκστρατεία και τον Τρωικό πόλεμο, ενώ βεβαιωμένος είναι ο σπουδαίος ρόλος της γνωμοδότησής του στην ίδρυση των ελληνικών αποικιών. Ακριβώς, όμως, το γόητρο και η ισχύς των Δελφών προκάλεσαν δύο ακόμη Ιερούς Πολέμους, στα μέσα του 5ου και στα μέσα του 4ου αι. π.Χ. Κατά τον 3ο αι. π.Χ. μία νέα πολιτική και στρατιωτική δύναμη εμφανίζεται στο προσκήνιο, οι Αιτωλοί, που εκφράζουν τη δυναμική τους παρουσία στο ιερό με διάφορα αναθήματα. Κατά την περίοδο της ρωμαϊκής κυριαρχίας (μετά το 168 π.Χ.) οι Δελφοί άλλοτε ευνοήθηκαν και άλλοτε λεηλατήθηκαν από τους αυτοκράτορες, όπως από το Σύλλα το 86 π.Χ.
Η παρακμή του μαντείου επήλθε με το φιλοσοφικό κίνημα του ορθολογισμού τον 3ο αι. π.Χ., ωστόσο, το τυπικό στη λειτουργία του έμεινε αναλλοίωτο έως το 2ο αι. μ.Χ., την εποχή του Αδριανού. Το 394 μ.Χ. δόθηκε οριστικό τέλος στη λειτουργία του μαντείου με διάταγμα του βυζαντινού αυτοκράτορα Θεοδοσίου Α΄. Με την επικράτηση του Χριστιανισμού οι Δελφοί έγιναν έδρα επισκοπής, αλλά εγκαταλείφθηκαν στις αρχές του του 7ου αι. μ.Χ., εποχή επέλασης των Σλάβων. Σταδιακά το αρχαίο ιερό επιχώσθηκε και καλύφθηκε ενώ, πολύ αργότερα, πάνω στα θαμμένα ερείπιά του εγκαταστάθηκε ένα ολόκληρο χωριό, το Καστρί, που στους νεότερους χρόνους δέχθηκε τις επισκέψεις των αρχαιόφιλων περιηγητών.
Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες και αξιωματούχοι άλλοτε ευνοούν το ιερό με μεγάλες χρηματικές παροχές και άλλοτε συντελούν στη φθορά του. Αυτή την εποχή και ειδικότερα τον 2ο αι. μ.Χ., επισκέπτεται τους Δελφούς και ο περιηγητής Παυσανίας ο οποίος και μας άφησε, στο βιβλίο «ΦΩΚΙΚΑ», πολύτιμη λεπτομερή περιγραφή των όσων μνημείων είδε καθώς και των μύθων, που συνδέονται με αυτά. Η διεξοδική περιγραφή του συνέβαλε σημαντικά στην ανασύνθεση του χώρου.
Με την επικράτηση του Χριστιανισμού και την καταδίωξη της ειδωλολατρίας οι Δελφοί παρακμάζουν. Το ιερό εγκαταλείπεται και ο τελευταίος χρησμός της Πυθίας λέγεται πως δόθηκε στον αυτοκράτορα Ιουλιανό τον παραβάτη (361-363 μ.Χ.) που είχε προσπαθήσει να ξαναζωντανέψει το μαντείο:
Είπατε τω βασιληι , χαμαί πέσε δαίδαλος αυλά,
Ουκέτι Φοίβος έχει καλύβαν ου μαντίδα δάφνην,
ου παγάν λαλεούσαν, απέσβετο και λάλον ύδωρ.
«πέστε του βασιλιά:
γκρεμίστηκαν οι πλουμιστές αυλές εχάθη, δεν έχει
ο Φοίβος πια καλύβι, ούτε προφητικιά έχει δάφνη
μήτε πηγή που να λαλά και το μελητικό νερό βουβάθη».
Μετάφραση Ν.Καζαντζάκη
Ουκέτι Φοίβος έχει καλύβαν ου μαντίδα δάφνην,
ου παγάν λαλεούσαν, απέσβετο και λάλον ύδωρ.
«πέστε του βασιλιά:
γκρεμίστηκαν οι πλουμιστές αυλές εχάθη, δεν έχει
ο Φοίβος πια καλύβι, ούτε προφητικιά έχει δάφνη
μήτε πηγή που να λαλά και το μελητικό νερό βουβάθη».
Μετάφραση Ν.Καζαντζάκη
Η έρευνα στον αρχαιολογικό χώρο των Δελφών άρχισε γύρω στο 1860 από Γερμανούς. Το 1891 οι Γάλλοι πήραν από την ελληνική κυβέρνηση έγκριση για διεξαγωγή συστηματικών ερευνών και τότε άρχισε η λεγόμενη «Μεγάλη Ανασκαφή›, αφού πρώτα απομακρύνθηκε το χωριό Καστρί. Κατά τη διάρκειά της ήλθαν στο φως εντυπωσιακά ευρήματα, ανάμεσα στα οποία και περίπου 3.000 επιγραφές, που αποκαλύπτουν διάφορες πτυχές του αρχαίου δημοσίου βίου. Σήμερα, οι εργασίες στο χώρο των δύο δελφικών ιερών συνεχίζονται με τη συνεργασία της Ελληνικής Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και της Γαλλικής Σχολής, με ανασκαφική αλλά και αναστηλωτική δραστηριότητα. Το μοναδικό μνημείο που διέθετε το αρχαίο υλικό για τη σχεδόν πλήρη αναστήλωσή του ήταν ο θησαυρός των Αθηναίων, που αποκαταστάθηκε το 1903-1906 από τους Γάλλους με έξοδα του Δήμου Αθηναίων. Άλλα μνημεία που έχουν αναστηλωθεί είναι ο βωμός των Χίων, ο ναός του Απόλλωνα και η θόλος.
Η σπουδαιότητα του μαντείου
Για το ιστορικό, τις τελετές, τους χρησμούς του μαντείου των Δελφών έχουν γράψει όλοι οι μεγάλοι της Ελληνικής, Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής ιστορίας. Ανάμεσα τους οι Ηρόδοτος, Θουκυδίδης, Ευριπίδης, Σοφοκλής, Πλάτωνας, Αριστοτέλης, Πίνδαρος, Αισχύλος, Ξενοφώντας, Διόδωρος, Παυσανίας, Οβίδιος, Λουκιανός και βέβαια ο Πλούταρχος. Ο τελευταίος μάλιστα έχει στο ενεργητικό του πλούσιο έργο σχετικό με τις τελετές και τις παραδόσεις του μαντείου . Βέβαια, ο ίδιος φαίνεται να είναι και ιερέας στο μαντείο, κατέχοντας διπλή ιδιότητα.
Παρά τη διπλή του ιδιότητα, το έργο του Πλούταρχου είναι μια ανεξάντλητη πηγή πληροφοριών για τις πρακτικές του μαντείου. Για παράδειγμα, μας πληροφορεί ότι σε εποχές μεγάλης δόξας του μαντείου, το ρόλο της Πυθίας δεν έπαιζε μόνο μια ιέρεια, αλλά μέχρι και τρεις. Αρχικά, οι ιέρειες αυτές ήταν νεαρές παρθένες, συμβολίζοντας την αγνότητα του πνεύματος, αλλά στην πορεία, αντικαταστάθηκαν από ώριμες γυναίκες της περιοχής. Ο λόγος που έγινε αυτό δεν είναι ξεκάθαρος: μια από τις θεωρίες σχετίζεται με τον Εχεκράτη το Θεσσαλό, ο οποίος ερωτεύτηκε τη νεαρή ιέρεια, την απήγαγε και την κακοποίησε. Γενικά πάντως η Πυθία εμφανίζεται σαν μια εξαιρετικά μορφωμένη γυναίκα, και οι χρησμοί της έχουν τη μορφή πεντάμετρων ή εξάμετρων στίχων.
Η προσέλευση στο μαντείο
Η διαδρομή που ακολουθούν οι επισκέπτες του μαντείου φαίνεται να είναι ένα από τα κεντρικά σημεία στη λειτουργία του, αλλά και στο μύθο που τη συνοδεύει. Όλα ξεκινούν από την παραδοχή ότι οι επισκέπτες είναι ήδη πληροφορημένοι για τη λειτουργία του μαντείου και φτάνουν σε αυτό προετοιμασμένοι να λάβουν πολύ σημαντικές και έγκυρες πληροφορίες για το τι τους επιφυλάσσει το μέλλον - γι' αυτό άλλωστε και ξεκινούν από την πόλη τους να κάνουν αυτό το δύσκολο για εκείνη την εποχή ταξίδι. Μια από τις πρώτες τους ενέργειες, αφού φτάσουν στο χώρο, είναι να συζητήσουν το πρόβλημά τους με τους ιερείς, έτσι ώστε να τεθεί το ερώτημα με τον κατάλληλο τρόπο στην ιέρεια. Κατόπιν, οδηγούνται στους χώρους του μαντείου κρατώντας φύλλα δάφνης, συμβολικά του δύσκολου ταξιδιού, πριν περάσουν στο Άδυτο, όπου και θα συναντήσουν την Πυθία. Εκεί θα θέσουν το ερώτημά τους με τη μορφή που ορίστηκε σε συνεργασία με τους ιερείς, θα λάβουν το χρησμό για τον οποίο ήρθαν, και θα επιστρέψουν στην πόλη τους.
Βέβαια, από εκεί και μετά ξεκινά η διαδικασία ερμηνείας του χρησμού, καθώς παραδοσιακά οι απαντήσεις της ιέρειας έχουν τέτοια μορφή ώστε η ερμηνεία τους να μην είναι μονοσήμαντη! Όλοι γνωρίζουμε το "ηξεις αφήξεις ου θνήξεις εν πολέμω", το οποίο ερμηνεύεται θετικά αν κάποιος χωρίσει τη φράση σε δύο προτάσεις ακριβώς μετά το "αφήξεις" (δηλαδή "θα πας και θα γυρίσεις, δε θα πεθάνεις στον πόλεμο"), αλλά αρνητικά αν η διαίρεση γίνει μετά το "ου" ("θα πας και δε θα γυρίσεις, θα πεθάνεις στον πόλεμο").
Ένα πιο ενδιαφέρον παράδειγμα για την ιστορία της αρχαίας Ελλάδας σχετίζεται με την εκστρατεία του βασιλιά των Περσών Ξέρξη, γιου του Δαρείου, το 480 π.Χ. Οι χρησμοί του μαντείου προς τους Αθηναίους ήταν εξαιρετικά δυσοίωνοι, ενώ σε κάποια φάση μιλούσαν για "ξύλινα τείχη". Αντίστοιχα, οι Σπαρτιάτες έλαβαν ένα χρησμό που εν ολίγοις τους προειδοποιούσε ότι ο εχθρός δε θα αποθαρρυνθεί εύκολα και δε θα υποχωρήσει παρά μόνο όταν διαμελίσει την πόλη και το βασιλιά της. Η ιστορία επιβεβαιώνει το μαντείο και οι 300 ηρωικοί Σπαρτιάτες συντρίβονται στις Θερμοπύλες - κατόπιν, οι Πέρσες στρέφονται στο κοντινό Αρτεμίσιο, όπου και αποκρούουν τις επιθέσεις των Αθηναίων στη θάλασσα. Σε αυτό το σημείο όμως, επιβεβαιώνεται η προφητεία προς τους Δελφιείς σχετικά με τη βοήθεια των ανέμων: επί τρεις μέρες λυσσαλέοι άνεμοι σφυροκοπούν τον περσικό στόλο, καταστρέφοντας σχεδόν το 20% των πολεμικών και μεταγωγικών σκαφών, αφήνοντας όμως ανέγγιχτα τα Αθηναϊκά πλοία! Εν τω μεταξύ, στην Αθήνα ο Θεμιστοκλής ερμηνεύει το χρησμό περί ξύλινων τειχών ως προτροπή να χρησιμοποιηθεί το ασήμι από τα ορυχεία του Λαυρίου για να ετοιμαστούν κι άλλα πλοία και εκκενώνει την Αθήνα κατευθύνοντας τους κατοίκους στην κοντική ("ιερή", σύμφωνα με το μαντείο) Σαλαμίνα. Τα υπόλοιπα είναι ιστορία, καθώς ο Θεμιστοκλής διέλυσε τον Περσικό στόλο στη Σαλαμίνα, η Αθήνα σώθηκε από τον εξ ανατολών κίνδυνο , καθιστώντας έτσι το μαντείο πιο δημοφιλές από ποτέ.
Η σπουδαιότητα του μαντείου
Για το ιστορικό, τις τελετές, τους χρησμούς του μαντείου των Δελφών έχουν γράψει όλοι οι μεγάλοι της Ελληνικής, Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής ιστορίας. Ανάμεσα τους οι Ηρόδοτος, Θουκυδίδης, Ευριπίδης, Σοφοκλής, Πλάτωνας, Αριστοτέλης, Πίνδαρος, Αισχύλος, Ξενοφώντας, Διόδωρος, Παυσανίας, Οβίδιος, Λουκιανός και βέβαια ο Πλούταρχος. Ο τελευταίος μάλιστα έχει στο ενεργητικό του πλούσιο έργο σχετικό με τις τελετές και τις παραδόσεις του μαντείου . Βέβαια, ο ίδιος φαίνεται να είναι και ιερέας στο μαντείο, κατέχοντας διπλή ιδιότητα.
Παρά τη διπλή του ιδιότητα, το έργο του Πλούταρχου είναι μια ανεξάντλητη πηγή πληροφοριών για τις πρακτικές του μαντείου. Για παράδειγμα, μας πληροφορεί ότι σε εποχές μεγάλης δόξας του μαντείου, το ρόλο της Πυθίας δεν έπαιζε μόνο μια ιέρεια, αλλά μέχρι και τρεις. Αρχικά, οι ιέρειες αυτές ήταν νεαρές παρθένες, συμβολίζοντας την αγνότητα του πνεύματος, αλλά στην πορεία, αντικαταστάθηκαν από ώριμες γυναίκες της περιοχής. Ο λόγος που έγινε αυτό δεν είναι ξεκάθαρος: μια από τις θεωρίες σχετίζεται με τον Εχεκράτη το Θεσσαλό, ο οποίος ερωτεύτηκε τη νεαρή ιέρεια, την απήγαγε και την κακοποίησε. Γενικά πάντως η Πυθία εμφανίζεται σαν μια εξαιρετικά μορφωμένη γυναίκα, και οι χρησμοί της έχουν τη μορφή πεντάμετρων ή εξάμετρων στίχων.
Η προσέλευση στο μαντείο
Η διαδρομή που ακολουθούν οι επισκέπτες του μαντείου φαίνεται να είναι ένα από τα κεντρικά σημεία στη λειτουργία του, αλλά και στο μύθο που τη συνοδεύει. Όλα ξεκινούν από την παραδοχή ότι οι επισκέπτες είναι ήδη πληροφορημένοι για τη λειτουργία του μαντείου και φτάνουν σε αυτό προετοιμασμένοι να λάβουν πολύ σημαντικές και έγκυρες πληροφορίες για το τι τους επιφυλάσσει το μέλλον - γι' αυτό άλλωστε και ξεκινούν από την πόλη τους να κάνουν αυτό το δύσκολο για εκείνη την εποχή ταξίδι. Μια από τις πρώτες τους ενέργειες, αφού φτάσουν στο χώρο, είναι να συζητήσουν το πρόβλημά τους με τους ιερείς, έτσι ώστε να τεθεί το ερώτημα με τον κατάλληλο τρόπο στην ιέρεια. Κατόπιν, οδηγούνται στους χώρους του μαντείου κρατώντας φύλλα δάφνης, συμβολικά του δύσκολου ταξιδιού, πριν περάσουν στο Άδυτο, όπου και θα συναντήσουν την Πυθία. Εκεί θα θέσουν το ερώτημά τους με τη μορφή που ορίστηκε σε συνεργασία με τους ιερείς, θα λάβουν το χρησμό για τον οποίο ήρθαν, και θα επιστρέψουν στην πόλη τους.
Βέβαια, από εκεί και μετά ξεκινά η διαδικασία ερμηνείας του χρησμού, καθώς παραδοσιακά οι απαντήσεις της ιέρειας έχουν τέτοια μορφή ώστε η ερμηνεία τους να μην είναι μονοσήμαντη! Όλοι γνωρίζουμε το "ηξεις αφήξεις ου θνήξεις εν πολέμω", το οποίο ερμηνεύεται θετικά αν κάποιος χωρίσει τη φράση σε δύο προτάσεις ακριβώς μετά το "αφήξεις" (δηλαδή "θα πας και θα γυρίσεις, δε θα πεθάνεις στον πόλεμο"), αλλά αρνητικά αν η διαίρεση γίνει μετά το "ου" ("θα πας και δε θα γυρίσεις, θα πεθάνεις στον πόλεμο").
Ένα πιο ενδιαφέρον παράδειγμα για την ιστορία της αρχαίας Ελλάδας σχετίζεται με την εκστρατεία του βασιλιά των Περσών Ξέρξη, γιου του Δαρείου, το 480 π.Χ. Οι χρησμοί του μαντείου προς τους Αθηναίους ήταν εξαιρετικά δυσοίωνοι, ενώ σε κάποια φάση μιλούσαν για "ξύλινα τείχη". Αντίστοιχα, οι Σπαρτιάτες έλαβαν ένα χρησμό που εν ολίγοις τους προειδοποιούσε ότι ο εχθρός δε θα αποθαρρυνθεί εύκολα και δε θα υποχωρήσει παρά μόνο όταν διαμελίσει την πόλη και το βασιλιά της. Η ιστορία επιβεβαιώνει το μαντείο και οι 300 ηρωικοί Σπαρτιάτες συντρίβονται στις Θερμοπύλες - κατόπιν, οι Πέρσες στρέφονται στο κοντινό Αρτεμίσιο, όπου και αποκρούουν τις επιθέσεις των Αθηναίων στη θάλασσα. Σε αυτό το σημείο όμως, επιβεβαιώνεται η προφητεία προς τους Δελφιείς σχετικά με τη βοήθεια των ανέμων: επί τρεις μέρες λυσσαλέοι άνεμοι σφυροκοπούν τον περσικό στόλο, καταστρέφοντας σχεδόν το 20% των πολεμικών και μεταγωγικών σκαφών, αφήνοντας όμως ανέγγιχτα τα Αθηναϊκά πλοία! Εν τω μεταξύ, στην Αθήνα ο Θεμιστοκλής ερμηνεύει το χρησμό περί ξύλινων τειχών ως προτροπή να χρησιμοποιηθεί το ασήμι από τα ορυχεία του Λαυρίου για να ετοιμαστούν κι άλλα πλοία και εκκενώνει την Αθήνα κατευθύνοντας τους κατοίκους στην κοντική ("ιερή", σύμφωνα με το μαντείο) Σαλαμίνα. Τα υπόλοιπα είναι ιστορία, καθώς ο Θεμιστοκλής διέλυσε τον Περσικό στόλο στη Σαλαμίνα, η Αθήνα σώθηκε από τον εξ ανατολών κίνδυνο , καθιστώντας έτσι το μαντείο πιο δημοφιλές από ποτέ.
Η Πυθία και οι.. παραισθήσεις
Ένα από τα πιο γνωστά χαρακτηριστικά που συνοδεύει το μαντείο έχει να κάνει με την κατάσταση έκστασης της ιέρειας την ώρα που έδινε τους χρησμούς, τα ακατάληπτα λόγια, καθώς και τους καπνούς οι οποίοι λέγεται ότι έβγαιναν από τους βράχους..
Θα σταθούμε σε αυτό το σημείο καθώς έχουν διατυπωθεί πολλές θεωρίες σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο προκαλούνταν αυτή η έκσταση στην Πυθία, και θέλοντας να βάλουμε ορισμένα πράγματα στη θέση τους..
Τα τελευταία χρόνια διάφοροι ξένοι επιστήμονες υποστηρίζουν πως ο καπνός αυτός που "λέγεται" ότι έβγαινε από τους βράχους, φαίνεται να είναι αιθυλένιο, ο μόνος από τους υδατάνθρακες όπως λένε, που έχει τη γλυκιά, όμορφη μυρωδιά που περιγράφει ο Πλούταρχος πως αναδυόταν στο μαντείο.
Κανείς από αυτούς όμως, παρ'όλα τα επιστημονικά διαπιστευτήρια τους, δε φαίνεται να γνωρίζει πως το αιθυλένιο, δεν πληροί τις προϋποθέσεις, εφόσον είναι αέριο άχρωμο και άοσμο.
Και κάτι πολύ σημαντικό, που από μόνο του μπορεί να εξηγήσει αυτό που τόσο φαίνεται να "δυσκολεύει" τους ξένους επιστήμονες, όπως θα αναλύσουμε παρακάτω. Το αιθυλένιο παράγεται από όλους τους φυτικούς ιστούς. Είναι φυσική ορμόνη που επιδρά στην ωρίμανση και τη γήρανση και είναι υπεύθυνο για τη διάσπαση των χρωστικών της χλωροφύλλης, το πέσιμο των φύλλων και την ωρίμανση των φρούτων, πιθανόν ενεργοποιώντας συστήματα ενζύμων που σχετίζονται με την ωρίμανση.
Αναρωτιέται λοιπόν κανείς πώς είναι δυνατόν να μη γνωρίζουν οι επιστήμονες τις ιδιότητες αυτές του αιθυλένιου.. εκτός και αν πρόκειται για σκόπιμη παραγνώριση που αποσκοπεί στην μείωση της σημαντικότητας του μαντείου και της Πυθίας. Ιδιαίτερα τη στιγμή που όπως είναι γνωστό, η δάφνη ήταν το ιερό δέντρο του Απόλλωνα, και βρισκόταν τόσο μέσα στο μαντείο όσο και στο Άδυτο της Πυθίας, ενώ υπάρχουν πλήθος αρχαίες αναφορές που κάνουν λόγο για τα φύλλα δάφνης που μασούσε η Πυθία για να δώσει τους χρησμούς.
Στη δάφνη αποδίδονται φαρμακευτικές ιδιότητες από τα προϊστορικά χρόνια. Έχει μυρωδιά γλυκιά και ταυτόχρονα πιπεράτη (αλήθεια, πόσο ταιριάζει η περιγραφή με αυτήν του Πλούταρχου, σε αντιδιαστολή με το άοσμο αιθυλένιο!)
Και ερχόμαστε τώρα στο αιθυλένιο, το οποίο ως φυσική ορμόνη υπάρχει σε όλους τους φυτικούς ιστούς (επιταχύνοντας την ωρίμανση και τη γήρανση τους) άρα και στο δέντρο της δάφνης. Εάν σκεφτούμε πως το δέντρο βρισκόταν σε χώρο κλειστό, όπως το Άδυτο της Πυθίας, γίνεται εύκολα αντιληπτό πως η γλυκιά, όμορφη μυρωδιά που περιγράφει ο Πλούταρχος, μπορούσε κάλλιστα να προέρχεται από τη δάφνη, και όχι από κάποιο άοσμο αέριο, το οποίο μάλιστα απλά "πιστεύεται πως υπάρχει" ..
Εκείνο που ξέρουμε με σιγουριά είναι ότι πρόκειται για ένα φυτό με πολλές και πολύτιμες ιδιότητες. Αυτές οι εξαγνιστικές και ηρεμιστικές ιδιότητες καθιστούν απλή και αυτονόητη της συσχέτισή της με το απολλώνιο φως, τη γνώση και τη μαντική, αλλά και την παρουσία της σε έθιμα και παραδόσεις από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας.
Τα παραπάνω ας γίνουν τροφή για σκέψη σε όσους βιάζονται να παπαγαλίσουν εκείνους που προσπαθούν να μετατρέψουν το υπερφυσικό σε ..φυσικό, χρησιμοποιώντας όμως αδόκιμες για την επιστήμη εκφράσεις, όπως "νομίζεται" και "πιστεύεται", αγνοώντας αυτό που όντως υπήρξε και αντικαθιστώντας το με κάτι που "πιστεύεται" πως υπάρχει..
Το όνομα «Πυθία» προέρχεται από το Πυθώ, το οποίο ήταν το αρχικό όνομα των Δελφών. (Πυθώ από το πύθομαι= φθείρω, αλλοιώνω, αποσυνθέτω ή από το πυνθάνομαι= μανθάνω, πληροφορούμαι, εξετάζω, ερευνώ. Το Δελφοί προέρχεται από το δελφός που σημαίνει μήτρα, π.χ. αδελφοί= από την ίδια μήτρα). Οι Έλληνες απέδωσαν το όνομα αυτό στο τοπωνύμιο για να περιγράψουν την αποσύνθεση του σώματος του Πύθωνα αφότου τον σκότωσε ο Απόλλωνας.
Διαβάζουμε στον Ομηρικό ύμνο για τον Πύθιο Απόλλωνα, στον οποίο αναφέρεται αρχικά η καταγωγή του μαντείου των Δελφών:
ἐνταυθοῖ νῦν πύθευ ἐπὶ χθονὶ βωτιανείρῃ:
οὐδὲ σύ γε ζώουσα κακὸν δήλημα βροτοῖσιν
ἔσσεαι, οἳ γαίης πολυφόρβου καρπὸν ἔδοντες 365
ἐνθάδ' ἀγινήσουσι τεληέσσας ἑκατόμβας:
οὐδέ τί τοι θάνατόν γε δυσηλεγέ' οὔτε Τυφωεὺς
ἀρκέσει οὔτε Χίμαιρα δυσώνυμος, ἀλλά σέ γ' αὐτοῦ
πύσει Γαῖα μέλαινα καὶ ἠλέκτωρ Ὑπερίων.
ὣς φάτ' ἐπευχόμενος: τὴν δὲ σκότος ὄσσε κάλυψε. 370
τὴν δ' αὐτοῦ κατέπυσ' ἱερὸν μένος Ἠελίοιο,
ἐξ οὗ νῦν Πυθὼ κικλήσκεται: οἳ δὲ ἄνακτα
Πύθιον ἀγκαλέουσιν ἐπώνυμον, οὕνεκα κεῖθι
αὐτοῦ πῦσε πέλωρ μένος ὀξέος Ἠελίοιο.
Ο ύμνος περιγράφει αναλυτικά τον τρόπο με τον οποίο ο Απόλλωνας επέλεξε τους πρώτους ιερείς του, τους οποίους επέλεξε από το "γοργό πλοίο" τους. Ήταν "Κρήτες από την πόλη του Μίνωα της Κνωσού", που ταξίδευαν στην αμμώδη Πύλο. Αλλά ο Απόλλωνας, ένα από τα λατρευτικά επίθετα του οποίου ήταν "Δελφίνιος", πήδηξε στο πλοίο με τη μορφή δελφινιού. Ο Απόλλωνας αποκάλυψε τον εαυτό του στους τρομοκρατημένους Κρήτες, και πρόσταξε να τον ακολουθήσουν μέχρι τον "τόπο στον οποίο θα έχετε πλούσιες προσφορές". Οι Κρήτες "χόρεψαν στο χρόνο και ακολούθησαν, τραγουδώντας ιή παιήον, όπως στους παιάνες των Κρητών, στο στήθος των οποίων η θεία Μούσα έχει τοποθετήσει μελένιας φωνής τραγούδισμα".
Ο GL Huxley παρατηρεί, "Αν ο Ύμνος στον Δελφικό Απόλλωνα φανερώνει κάποιο ιστορικό μήνυμα, αυτό είναι πάνω απ 'όλα ότι κάποτε υπήρχαν Κρήτες ιερείς στους Δελφούς".
Ο Robin Lane Fox σημειώνει ότι Κρητικά χάλκινα αντικείμενα συναντάμε στους Δελφούς από τον όγδοο αιώνα και μετά, και πως Κρητικά γλυπτά βρίσκονται αφιερωμένα στο μαντείο από το 620-600 π.Χ. περίπου: "Τα αφιερώματα στο χώρο δεν μπορούν να προσδιορίσουν την ταυτότητα του ιερατείου των Δελφών", παρατηρεί, "αλλά για πρώτη φορά έχουμε ένα σαφές κείμενο για να θέσουμε δίπλα στα αρχαιολογικά δεδομένα."
Ένας από τους πρώτους επισκέπτες σε αυτά τα "λαγκάδια του Παρνασσού», στο τέλος του όγδοου αιώνα, ήταν ο Ησίοδος, στον οποίο έδειξαν και τον ομφαλό.
Επίλογος
Στη νεότερη εποχή, ο χώρος των Δελφών συνδέθηκε με την προσπάθεια αναβίωσης της δελφικής ιδέας, από τον ποιητή Άγγελο Σικελιανό και τη σύζυγό του Εύα Πάλμερ, οι οποίοι παρουσίασαν δύο παραστάσεις αρχαίου δράματος, το 1927 και το 1930, θέλοντας να δημιουργήσουν ένα νέο πνευματικό ομφαλό της γης.
Οι Δελφοί σήμερα αποτελούν έναν από τους βασικούς πόλους ανάδειξης του κλασσικού και σύγχρονου πολιτισμού. Εδώ εδρεύει επίσης και το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών, που κάθε χρόνο φιλοξενεί σημαντικές θεατρικές, μουσικές, εικαστικές παραγωγές αλλά και συνέδρια παγκόσμιας εμβέλειας.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο περιλαμβάνει αριστουργήματα παγκόσμιας ακτινοβολίας όπως το μπρούτζινο άγαλμα του «Ηνιόχου», της «Σφίγγας» των Ναξίων και των αρχαϊκών Κούρων «Κλέοβη και Βίτωνα» που βρέθηκαν στις ανασκαφές ανάδειξης των αρχαιοτήτων των Δελφών.
Οι Δελφοί έχουν ανακηρυχτεί από την UNESCO, μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
Σύνταξη-αφήγηση: Δώρα Σπυρίδου
Ψηφιακή επεξεργασία εικόνας: Αντώνης Στ.Περδικάρης
Πηγές:
Υπουργείο Πολιτισμού
Νόννος, Διονυσιακά
Διοσκουρίδης, Περί ύλης Ιατρικής
Perseus.uchicago.edu
Visitdelphi.gr
Pandorawordbox
National Geographic
Πηγή: hellas on the web
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου