'Αμφισσα

H Άμφισσα είναι η πρωτεύουσα και μεγαλύτερη πολή της Φωκίδας, με πληθυσμό περίπου 7.000 κατοίκων. Βρίσκεται στις βόρειες παρυφές του ελαιώνα της Άμφισσας, δηλαδή του αρχαίου Κρισαίου Πεδίου, ενώ ανατολικά της βρίσκεται ο Παρνασσός. Το επίνειό της είναι η Ιτέα η οποία απέχει 13 χιλιόμετρα.

Η αρχαία πόλη πήρε κατά τη μυθολογία το όνομά της από την Αμφισσα, αγαπημένη του Απόλλωνα και εγγονή του Αιόλου. Κατά τον Αριστοτέλη πάλι προέρχεται από το ρήμα αμφιέννυμι το οποίο σημαίνει περικλείω, επειδή ο οικισμός ήταν -και παραμένει- περίκλειστος από τους ορεινούς όγκους της Γκιώνας και του Παρνασσού.

Κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους η πόλη μετονομάζεται σε Σάλωνα ή Σάλονα, όνομα για το οποίο υπάρχουν πολλές εκδοχές: Κάποιοι ερευνητές ισχυρίζονται ότι πρόκειται για παραφθορά της λέξης Σαλονίκη (από το Θεσσαλονίκη) και δόθηκε στην Άμφισσα από τον ηγεμόνα του Φράγκικου κράτους της Θεσσαλονίκης Βονιφάτιο Μομφερρατικό. Αλλη θεωρία αποδίδει την ονομασία στους σεισμούς που χαρακτήριζαν την περιοχή (σάλος = τράνταγμα). Τέλος ιδιαίτερα αξιόπιστη προβάλλει η θεωρία της παραφθοράς του γεωργικού όρου "εσάλωνα" δηλαδή έσω, μέσα αλώνια. Στα 1833, στα πλαίσια της επαναφοράς των αρχαίων ονομάτων στους οικισμούς του νεοσύστατου ελληνικού κράτους η πόλη ξαναπαίρνει το όνομα Αμφισσα.

Η ιστορία της Άμφισσας στην αρχαιότητα έχει ως υλικούς μάρτυρες τα σωζόμενα τείχη της πόλης. Ο Παυσανίας αναφέρει εδώ την ύπαρξη δυό αξιόλογων τάφων της Αμφισσας και του Ανδραίμονος. Ο τελευταίος ήταν πατέρας του Θόαντος, ήρωα του Τρωικού πολέμου. Την πόλη αναφέρει επίσης κι ο Ηρόδοτος.

. Το 653 π.Χ. κάτοικοι της πόλης και της ευρύτερης περιοχής μετανάστευσαν στην Κάτω Ιταλία όπου ίδρυσαν μια από τις πρώτες ελληνικές αποικίες στην περιοχή. Η πόλη ονομάστηκε Επιζεφύριοι Λοκροί και κατοικείται μέχρι σήμερα με το όνομα Locri. Στον Πελοποννησιακό πόλεμο (431 π.Χ. - 404 π.Χ.), οι Αμφισσείς τάχθηκαν με το μέρος των Λακεδαιμονίων εναντίον της Αθήνας. Το 338 π.Χ. η Άμφισσα καταστράφηκε από τον Φίλιππο Β' της Μακεδονίας για λογαριασμό της Δελφικής Αμφικτυονίας. Αυτός, κατά τον Δ΄ Ιερό Πόλεμο την κατέσκαψε από τα θεμέλια και γκρέμισε την ακρόπολή της, ως τιμωρία επειδή οι Αμφισσείς είχαν καταδικαστεί για ασέβεια και αρνούνταν να πληρώσουν πρόστιμο, εξαιτίας του ότι είχαν καλλιεργήσει παράνομα κτήματα του Κρισαίου Πεδίου που ανήκαν στους Δελφούς

Η πόλη ανοικοδομήθηκε και αποτέλεσε μέρος της πανίσχυρης Αιτωλικής Συμπολιτείας, από τον 3ο αιώνα π.Χ., και μια από τις σπουδαιότερες πόλεις της, με την οποία πήρε μέρος, το 278 π.Χ., στη νικηφόρα μάχη κατά των Γαλατών. Στη συνέχεια περνά στη Ρωμαική κυριαρχία και συνεχίζει να ακμάζει.

Για τους μεσαιωνικούς χρόνους οι ιστορικές πηγές αναφέρουν -όπως για όλη την περιοχή- βαρβαρικές επιδρομές, επιδημία πανώλους στα 1054 και κατάληψη της πόλης από τους Φράγκους στα 1204. Οι ηγεμόνες της περιοχής διαδέχονται ο ένας τον άλλον: Φράγκοι, Καταλανοί, Μιχαήλ Α' Κομνηνός Δούκας (Δεσποτάτο της Ηπείρου), Οθωμανοί, Παλαιολόγοι της Πελοποννήσου, μέχρι την οριστική της κατάληψη από τους Οθωμανούς Τούρκους στα 1410. Στα 1580 έγινε στην περιοχή φοβερός σεισμός που κατέστρεψε πολλά σπίτια στα Σάλωνα και τα γύρω χωριά. Την περίοδο της Τουρκοκρατίας, θα γίνουν διάφορες εξεγέρσεις στην περιοχή της Παρνασσίδας, με κυριότερη αυτή του 1687, όταν ο επίσκοπος Σαλώνων Φιλόθεος και ο αρματωλός Κούρμας θα ελευθερώσουν την περιοχή από τους Τούρκους, μέχρι το 1698.

Οι κάτοικοι αυτούς τους καιρούς ασχολούνται ιδιαίτερα με τη βυρσοδεψία, τη σχοινοποιία και την κωδωνοποιία. Οι σχετικές βιοτεχνίες δημιουργούν στην πόλη πλούτο και τα οικοδομικά αλλά και γραπτά τεκμήρια της εποχής προδίδουν δείγματα του "ελληνικού διαφωτισμού".

Η Αμφισσα (Σάλωνα) ήταν η πρώτη χρονολογικά πόλη της Ρούμελης η οποία επαναστάτησε κατά της Τουρκικής κυριαρχίας. Καταλαμβάνεται από τον οπλαρχηγό Πανουργιά στις 27 Μαρτίου 1821. Ανήμερα το Πάσχα, στις 10 Απριλίου 1821, το Κάστρο των Σαλώνων αλώθηκε από τους Ελληνες και έγινε το πρώτο κάστρο το οποίο επανήλθε σε ελληνικά χέρια, εξοντώνοντας τους 600 έγκλειστους Τούρκους και παίρνοντας ταυτόχρονα τα όπλα τους. Στη συνέχεια η Αμφισσα αποτελεί εξ αρχής τμήμα τους ελεύθερου Ελληνικού κράτους, του οποίου τις τύχες ακολουθεί μέχρι σήμερα.

Η πόλη σώζει την παραδοσιακή της γραφικότητα σε πολλά σημεία του ιστορικού της κέντρου ενώ εμφανίζει εξαιρετικά και πολυποίκιλα μνημεία και αξιοθέατα τα οποία ο διεθνής και εγχώριος τουρισμός έχει εντελώς παρακάμψει απασχολημένος -καθόλου άδικα βέβαια- με τους πολιτιστικούς ογκόλιθους των Δελφών και του Οσιου Λουκά και την παραθαλάσσια παραδοσιακή αρχιτεκτονική του Γαλαξιδιού.

Αξιοθέατα της πόλης αποτελούν:

Το Κάστρο των Σαλώνων ή Κάστρο της Ωριάς - όπου βρισκόταν και η ακρόπολη της αρχαίας Άμφισσας από την οποία διατηρούνται λείψανα των αρχαίων Κυκλώπειων Τειχών - με λείψανα τριών ρυθμών δόμησης, ελληνικού, ρωμαϊκού και βυζαντινού, το οποίο είναι χτισμένο εν μέρει με αρχαίο υλικό με προσθήκες ελληνιστικές, βυζαντινές, φραγκικές, και στο οποίο σώζονται ο ελληνικός περίβολος, η εσωτερική πύλη, ο βυζαντινός "Πύργος της Βασίλισσας" και η Φράγκικη Εκκλησία

Η Λυκότρυπα, σκαλιστός θολωτός Μυκηναικός τάφος στη βάση του λόφου Κόφινα στο ανατολικό άκρο της Άμφισσας

Ο Βυζαντινός Ναός του Σωτήρος, χτισμένος τον 11ο αιώνα μ.Χ. σε απότομη πλαγιά, 3 χλμ μακρυά από την πόλη, με τοίχους από πωρόλιθο

Ο Μητροπολιτικός Ναός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου στο κέντρο της πόλης με τις περίφημες τοιχογραφίες του Σπύρου Παπαλουκά

Η παλιά συνοικία των βυρσοδεψών, Χάρμαινα. Στη συνοικία αυτή βρίσκεται και δημοτική πινακοθήκη με ανθίβολα από τις τοιχογραφίες του προηγούμενου ναού

Το παλαιοχριστιανικό Βαπτιστήριο του 3ου και 4ου αιώνα μ.Χ. δίπλα από τον Μητροπολιτικό Ναό, με χριστιανικά ψηφιδωτά

Ο Ναός του Αγίου Γεωργίου που βρίσκεται σε λόφο κοντά στην πόλη

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Αμφισσας το οποίο στεγάζεται στο κτίριο όπου έγινε η Α' Εθνοσυνέλευση της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος κατα την Επανάσταση του 1821. Διαθέτει, συλλογή αρχαίων και νέων νομισμάτων που αποτελεί δωρεά του Δρόσου Κραβαρτόγιαννου, ψηφιδωτά, τάφους, επιτύμβιες στήλες, επιγραφές και αντικείμενα από την εποχή του Χαλκού μέχρι και τα ρωμαικά χρόνια όλα ευρήματα της περιοχής, καθώς και ένα εντυπωσιακό άγαλμα της Περσεφόνης από την αρχαία φωκική πόλη Κάλλιο.

Το Λαογραφικό Μουσείο Άμφισσας που ίδρυσε η "Εταιρία Φωκικών Μελετών"

Η Δημοτική Βιβλιοθήκη Άμφισσας, 40.000 τόμων, που ιδρύθηκε το 1957 από τη Φοιτητική Ένωση Φωκέων, με σπάνια βιβλία

Το πλήθος των παλιών αρχοντικών και νεοκλασικών κτιρίων με γύψινες διακοσμήσεις και αξιόλογες τοιχογραφίες λαϊκών ζωγράφων της εποχής

Κρήνες, λουτρά και άλλα κτίσματα της εποχής της Τουρκοκρατίας

Πέτρου Μαρκίδου 1-5, 331 00 Άμφισσα, Ελλάδα

http://www.centralgreece.gr