ΑΜΦΙΣΣΑ (ΣΑΛΩΝΑ)

Αρχαιότατη πόλη, «πόλη-κράτος» και μητρόπολη των Εσπερίων Λοκρών με 70.000 κάτοικους (κατά τον περιηγητή Παυσανία 180 μ.Χ.).

Πήρε το όνομά της ή από την κόρη του Μάκαρος (γιου του Αιόλου) Άμφισσα ή από το ρήμα αμφιέννυμι (=περιβάλλω ενδΰω τινά), επειδή περιβάλλεται από βουνά. Το 338 π.Χ. κατά το Γ’ Ιερό Πόλεμο καταστράφηκε από το Φίλιππο, το 30 π.Χ. εποικίσθηκε από τους Αιτωλούς και έγινε πολυάνθρωπη. Στους ύστερους Βυζαντινούς χρόνους πήρε το όνομα Σάλωνα και στο μεσαίωνα την κυρίευσαν οι Φράγκοι και την έκαναν έδρα Βαρωνίας (Βαρωνία Σαλώνων La Sola, με τη δυναστεία Στρομονκούρ). Στον απελευθερωτικό αγώνα του 1821 ήταν η πρώτη πόλη της Ρούμελης που επαναστάτησε με τον Πανουργιά, τον Γκούρα και τον Ησαΐα Επίσκοπο Σαλώνων. Στις 27 Μαρτίου ο Πανουργιάς κατέλαβε την πόλη και στις 10 του Απρίλη κυριεύτηκε το Κάστρο των Σαλώνων. Τα Σάλωνα (Άμφισσα) έγιναν στη συνέχεια η πρωτεύουσα της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδας με την ίδρυση του Αρείου Πάγου των Σαλώνων, όπου ψηφίστηκε το Σύνταγμα της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδας.

Σήμερα η Άμφισσα είναι πρωτεύουσα του Νομού Φωκίδας, με 12.000 κατοίκους περίπου και έδρα όλων των Δημοσίων Υπηρεσιών. Έχει σύγχρονο Κρατικό Νοσοκομείο, Πρωτοδικείο, Πνευματικό Κέντρο, Πρεβαντόριο Κρατουμένων, Αρχαιολογικό και λαογραφικό μουσείο, Δημοτική Βιβλιοθήκη 40.000 τόμων που εμπλουτίζεται διαρκώς, Δημοτική Φιλαρμονική και Χορωδία, Δημοτικό Ωδείο και Εικαστικό Εργαστήρι, Πολιτιστικούς και Αθλητικούς Συλλόγους. Βασική ενασχόληση των κατοίκων της είναι η ελαιοκαλλιέργεια.

Επίσης, στην πόλη λειτουργούν Τ.Ε.Ι. (Τμήμα Τουριστικών Επιχειρήσεων), Ενιαίο Λύκειο, Τ.Ε.Ε., δύο Γυμνάσια, Εσπερινό Γυμνάσιο, Ι.Ε.Κ., Δημοτικά Σχολεία, Νηπιαγωγεία, Βρεφονηπιακοί Σταθμοί και Νοσηλευτική Σχολή. Επιζούν ακόμη, ενάντια στη φθορά του χρόνου παραδοσιακές βιοτεχνίες: Βυρσοδεψεία στην παραδοσιακή συνοικία Χάρμαινα, κουδουνάδικα και σχοινάδικα.

Οι κοινότητες που με την πρωτεύουσα συναποτελούν το Δήμο Άμφισσας είναι:

1. Ο Ελαιώνας (Τοπόλια), γραφικό χωριό,

2. το Προσήλιο (Σεγδίτσα), που αποτελείται από τρεις οικισμούς: το παλιό χωριό, τη Βίνιανη (κάτω χωριό στην πεδιάδα) και το όμορφο θέρετρο με το μοναστήρι της Παναγιάς,

3. το Δροσοχώρι (Κολοβάτα) που ο πληθυσμός του μετοίκησε στην Άμφισσα, αλλά επανακτίζεται ως θαυμάσιο θέρετρο,

4. ο Άγιος Γεώργιος,

5. ο Άγιος Κωνσταντίνος,

6. το Σερνικάκι,

7. τέλος η Αγία Ευθυμία, το χωριό του Αστραπόγιαννου και του Γιάννη Σκαρίμπα, χτισμένο στα ερείπια της Αρχαίας Μυωνίας.

Η Άμφισσα φημίζεται και για τις αξιόλογες πολιτιστικές της εκδηλώσεις (Φωκικά, καρναβάλι).

Αξιόλογα μνημεία για τον επισκέπτη

Ο Μητροπολιτικός Ναός της Ευαγγελίστριας με τοιχογραφίες του ονομαστού ζωγράφου Σπύρου Παπαλουκά, το Κάστρο των Σαλώνων (Ωργιάς), η Ακρόπολη της Άμφισσας με λείψανα όλων των ρυθμών δόμησης. Το Κάστρο της Άμφισσας χτίστηκε επί Πελασγών, όπως φανερώνουν οι τεράστιοι ογκόλιθοι ακανόνιστου πολυγωνικού σχήματος.

Οι βάσεις του αποτελούνται από ορθογώνιους λίθους οριζόντια τοποθετημένους. Πάνω σ’ αυτούς έχτισαν οι Βυζαντινοί κι ύστερα οι Φράγκοι και οι Καταλάνοι. Σώζεται ο εξωτερικός περίβολος του τείχους σε καλή κατάσταση, τα εσωτερικά τείχη και η εσωτερική πύλη αποτελούμενη από ογκολίθους τεραστίων διαστάσεων. Στο εσωτερικό των τειχών υπάρχουν ερείπια φραγκικής εκκλησίας, άλλης μικρής βυζαντινής και μικρού ρωμαϊκού τεμένους. Διακρίνονται επίσης δύο στρογγυλοί πύργοι βυζαντινής κατασκευής εκ των οποίων ο καλύτερα διατηρημένος φέρει το όνομα «Πύργος της βασιλίσσης».

Κατά την παράδοση το Κάστρο των Σαλώνων είναι ένα από τα κάστρα της Ωριάς, δηλ. της ωραίας, κρύβοντας τον θρύλο της όμορφης βασιλοπούλας που σκοτώθηκε. Σημαντικότατο ρόλο θα παίξει το Κάστρο στην Επανάσταση του ’21. Στις 27 Μαρτίου πολιορκείται και καταλαμβάνεται η πόλη των Σαλώνων από τον Πανουργιά και τα παλληκάρια του. 600 τούρκοι κλείνονται στο Κάστρο και στις 10 Απριλίου, εξουθενωμένοι, παραδίδουν τον οπλισμό τους στον Πανουργιά, συλλαμβάνονται κι εξοντώνονται. Το Κάστρο των Σαλώνων είναι το πρώτο Κάστρο που πέφτει σε χέρια ελληνικά.

Σε μικρή απόσταση βρίσκεται ο Ναός του Σωτήρος, θαυμάσιο μνημείο τέχνης, βυζαντινού ρυθμού του 11ου ή 12ου αιώνα. Στη βάση του λόφου Κοφινά, λαξεμένος σε κωνοειδή βράχο σώζεται τάφος μυκηναϊκής περιόδου, η «Λυκότρυπα». Ρωμαϊκά και Χριστιανικά ψηφιδωτά με σημαντικότερο το βαπτιστήριο του 3ου και 4ου αιώνα και λείψανα παλαιοχριστιανικής Βασιλικής.

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Αμφίσσης περιλαμβάνει ευρήματα από τη σημερινή πρωτεύουσα και άλλες θέσεις του Ν. Φωκίδος που στην αρχαιότητα ανήκαν στην επικράτεια των Φωκέων, των Δυτικών Λοκρών και των Αιτωλών. Στεγάζεται στο κτίριο που έγινε η πρώτη Εθνοσυνέλευση των επαναστατημένων Ελλήνων στον Αγώνα του ’21, το παλιό αρχοντικό του Αρείου Πάγου Σαλώνων.

Η αίθουσα του ορόφου με τα προκερματικά νομίσματα στον Έρωχο Παρνασσίδος και τα νομίσματα από τον «Θησαυρό της Παιδικής Χαράς» και τη Συλλογή του Δρόσου Κραβαρτόγιαννου προσφέρει στον επισκέπτη την ευκαιρία για ένα γοητευτικό ταξίδι στην ιστορία του χρήματος, από τις ανταλλαγές των αγαθών στις πρώιμες κοινωνίες έως το ηλεκτρονικό και άϋλο χρήμα των ημερών μας. Το Αρχαιολογικό Μουσείο Αμφίσσης δικαίως θεωρείται ένα απ΄ τα σημαντικότερα και περισσότερο ενδιαφέροντα Περιφερειακά Αρχαιολογικά Μουσεία της χώρας.

Εξάλλου στην Άμφισσα υπάρχουν πολλά παλιά αρχοντικά και νεοκλασικά κτίρια με γύψινες διακοσμήσεις και αξιόλογες τοιχογραφίες λαϊκών ζωγράφων της εποχής. Καθώς επίσης, η Άμφισσα φημίζεται και για τις αξιόλογες πολιτιστικές της εκδηλώσεις (Φωκικά, καρναβάλι).

Σημεία ενδιαφέροντος για τους επισκέπτες υπάρχουν σε όλα τα μέρη και τις κοινότητες που με την πρωτεύουσα συναποτελούν το Δήμο Άμφισσας. Όμως, επισημαίνουμε μερικά από αυτά για μια πρώτη γνωριμία με τον τόπο μας:

Ο Ελαιώνας (Τοπόλια), γραφικό χωριό με φυσικές ομορφιές και βαθύσκιωτα πλατάνια, άφθονα πηγαία νερά, θαυμάσιο καταρράχτη και «ζωντανή κίνηση»

Το Προσήλιο (Σεγδίτσα), στη θέση «Καψίτσα» της περιοχής Προσηλίου κατασκευάστηκε Δασικό χωριό, οι 21 ξύλινοι οικίσκοι του οποίου είναι κυριολεκτικά χωμένοι μέσα στο ελατοδάσος,

Τη Βίνιανη (κάτω χωριό στην πεδιάδα) με το όμορφο θέρετρο και με το μοναστήρι της Παναγιάς, όπου μόνασε για μικρό διάστημα ο Κοσμάς ο Αιτωλός.

Η Αγία Ευθυμία, το χωριό του Αστραπόγιαννου και του Γιάννη Σκαρίμπα, χτισμένο στα ερείπια της Αρχαίας Μυωνίας.

Το κάστρο, που σύμφωνα με την παράδοση, είναι χτισμένο εν μέρει με αρχαίο υλικό. Κατά τη μυθολογία το έχτισαν οι Κύκλωπες και διατηρήθηκε με προσθήκες από Ρωμαίους, Βυζαντινούς και Φράγκους.

Τα σπίτια των οπλαρχηγών Πανουργιά, Δυοβουνιώτη και το κτίριο των πασάδων.

Το Λαογραφικό Μουσείο Φωκίδας, που περιλαμβάνει κυρίως εργαλεία παραδοσιακής καλλιέργειας της γης, οικιακά σκεύη και εργαλεία, τοπικές φορεσιές, υφαντά και αντικείμενο από την ποιμενική ζωή.

Οι ιδιωτικές συλλογές Δρόσου Κραβαρτόγιαννου, που περιέχει νομίσματα, όπλα του 1821, αντικείμενα λαϊκής τέχνης, και Β. Βλάχου με νομίσματα.

Ο μητροπολιτικός ναός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, με τοιχογραφίες του Παπαλουκά από τη Δεσφίνα. Δίπλα σώζεται ρωμαϊκό λουτρό.

Η βυζαντινή εκκλησία του Σωτήρα, χτισμένη τον 11 αι. πολύ καλά διατηρημένη.

Η Λυκότρυπα, αρχαίο μνημείο λοξεμένο σε βράχο, με πρωτόγονα πέτρινα εργαλεία.

Το ρωμαϊκό ενεπίγραφο ψηφιδωτό στο σπίτι του Γερουλάνου.

Το συγκρότημα της οικίας Φλεντζαλά, στη συνοικία Μάνδρα, ένα από τα παλαιότερα οικοδομήματα της πόλης. Στο μαντρότοιχο του κτιρίου είναι εντοιχισμένη η ομώνυμη βρύση «Φλεντζαλά» η πρώτη δημοτική βρύση κατασκευασμένη στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Μπροστά από το κτίριο και τη βρύση βρίσκεται πλατεία στενά δεμένη με την ιστορία της πόλης. Όλος ο χώρος (κτίριο - βρύση - πλατεία) έχει χαρακτηριστεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο.

http://newsdiffero.gr/taxidiotiki-proorismi/amfissa/